De campagne staat dit jaar in het teken van schoner koken in Oeganda. Daar heeft een groep vrouwen ontdekt hoe ze van gft-afval briketten kunnen maken om hun kookvuren mee te branden. Daarmee sparen ze het kostbare oerwoud, beperken ze de uitstoot van schadelijke stoffen, verminderen ze het zwerfafval op straat én besparen ze dagelijks veel geld. Met de verkoop van de briketten kunnen ze bovendien extra inkomsten verdienen. Een ogenschijnlijk eenvoudige oplossing met grote impact dus!
In de buitenwijken van Kasese in Oeganda leven veel gezinnen van dag tot dag. Ze hebben kleine handeltjes of werken als dagloner. De dagelijkse maaltijden worden gekookt op vuur, waarvoor houtskool of sprokkelhout wordt gebruikt. Hout wordt echter schaars en is voor veel gezinnen in Kasese onbetaalbaar. Bovendien is de rook van de houtvuren schadelijk voor de gezondheid en het milieu. Wereldwijd overlijden jaarlijks vier miljoen mensen door het inademen van schadelijke rook. Ongeveer 2% van de wereldwijde CO2 uitstoot is afkomstig van kookvuren.
Mary Biira, een jonge moeder uit Kasese, besloot in actie te komen toen ze de dagelijkse worsteling van de vrouwen in haar parochie zag. Ze ontwikkelde briketten van gft-afval en dat veranderde veel! De meeste vrouwen waren voorheen ongeveer € 0,75 per dag kwijt aan hout of houtskool. Veel mensen verdienen ongeveer € 1 per dag! Met de briketten bespaart een gezin ongeveer € 0,50 per dag. Bovendien kunnen de vrouwen de briketten ook verkopen voor extra inkomsten. Marion Muhindo, een van de deelnemende vrouwen, vertelde: “Voorheen kon ik soms geen eten kopen voor mijn gezin, maar nu heb ik zelfs geld om het schoolgeld en de lesboeken voor de kinderen te betalen.”
Op dit moment doen 200 vrouwen in de buitenwijken van Kasese mee aan het brikettenproject. RUGLI, de lokale partner van Vastenactie, wil nog meer vrouwen betrekken. Daarvoor is het belangrijk dat de huidige productiecapaciteit wordt uitgebreid, onder andere met extra persen, maar ook met klein materiaal als grote mengbakken en persoonlijke beschermingsmiddelen.
In 2025 gaan we voor de Vastenactie-campagne naar Oeganda, naar Kasese om precies te zijn. We ontmoeten daar een aantal sterke vrouwen, die ondanks harde tegenslagen toch iedere dag opnieuw de moed vinden om in beweging te komen. Maar het begon allemaal met een droom. De droom van Mary Biira, die de vrouwen uit haar parochie en de omliggende gemeenschappen een beter bestaan gunde. Ze vertelt ons hoe ze zelf van gft-afval briketten leerde maken, hoeveel voordelen de briketten haar gaven ten opzichte van houtskool en sprokkelhout en hoe haar droom zich nu verspreidt door de dorpen rond Kasese.
“Ik zag de worsteling van de vrouwen,” zegt Mary, terugkijkend op dat allereerste begin. “Veel van hen moeten dagelijks worstelen om voor hun kinderen en zichzelf te zorgen. Dus vroeg ik me af wat ik ze kon bieden om ervoor te zorgen dat hun leven verandert.”
Alle maaltijden in Oeganda worden gekookt, of het nu ontbijt, lunch of avondeten is. Dat is de taak van de vrouwen en ze gebruiken daarvoor vuur, gestookt op hout of houtskool. Dat brengt echter de nodige risico’s en uitdagingen mee. Hout en houtskool zijn duur, omdat het schaars is. Kasese ligt tegen het beroemde Queen Elizabeth National Park aan. Veel mensen gaan er op zoek naar hout, met alle risico’s van dien legt Mary uit: “De mensen uit de dorpen gaan ’s avonds naar het nationale park om hout te kappen. Dat is ver lopen, illegaal en levensgevaarlijk. Als de park-ranchers je betrappen, word je doodgeschoten of je wordt mishandeld en gevangen gezet. En er zijn natuurlijk de wilde dieren, zoals slangen, maar ook leeuwen. Als de dieren je doden, verdwijn je voor altijd. Je kinderen blijven alleen achter.”
Mary begon na te denken over een alternatief voor hout en houtskool. De vrouwen hadden het dagelijks nodig om te kunnen koken, maar tegen een hoge prijs, letterlijk én figuurlijk. Bovendien veroorzaakt vuur dat is gestookt op hout of houtskool veel rook en fijnstof, een fiks gezondheidsrisico voor de vrouwen en kinderen die er dagelijks aan worden blootgesteld: “En dus dacht ik na over een goed alternatief,” aldus Mary.
Mary had in andere gemeenschappen gezien dat er stoven met briketten gebruikt worden om op te koken. Ze zag ook al het afval op de straten van haar eigen gemeenschap. “Toen ben ik begonnen met briketten maken van groen-afval,” vertelt ze. “Ik begon klein. Ik probeerde eerst verkoolde gft-resten tot briketten te kneden en toen ik ontdekte dat zetmeel helpt de briketten te binden, had ik een goed product. Het voordeel van briketten is bovendien dat je er niet bij hoeft te blijven: ze blijven een paar uur branden. Ik kon tijdens het koken dus ook andere dingen doen.”
En zo kreeg Mary’s droom langzaam maar zeker gestalte: “We zijn klein begonnen. Eerst was ik alleen en vervolgens sloten zich steeds meer vrouwen aan die wilden weten hoe ik de briketten maakte. Zo groeide het eerste idee stap voor stap uit tot een kleine organisatie met een kantoor, helemaal draaiend op vrijwilligers als ikzelf. Nu maken we briketten die we zelf gebruiken en die we verkopen. We hebben een spaargroep opgericht om de opbrengsten te verdelen en ik zie nu al de grote veranderingen in de levens van de deelnemende vrouwen.”
Mary is nog niet klaar met dromen: “Ik vind het geweldig om te zien hoe de levens van de vrouwen veranderen dankzij het brikettenproject. Het is mijn droom dat over een paar jaar iedereen op zijn minst een klein bedrijf is begonnen om briketten te verkopen en dat het ze helpt hun levens blijvend te veranderen.” Mary heeft concrete punten als ze denkt aan blijvende veranderingen. Drie keer per dag een maaltijd kunnen koken bijvoorbeeld, “maar ik denk ook aan zaken als staat zijn je kinderen naar school te laten gaan.”
Op dit moment doen er 200 vrouwen mee met het brikettenproject van RUGLI. We willen dit uitbreiden naar 400 vrouwen. Daarvoor is het belangrijk dat de huidige productiecapaciteit wordt verhoogd.
UGLI, de partner van Vastenactie in Kasese, Oeganda, heeft een methode ontwikkeld om van gft-afval briketten te maken die gebruikt kunnen worden voor de vuren waar de vrouwen de dagelijkse maaltijden op koken. Deze briketten zijn goedkoper en schoner in gebruik dan hout en houtskool en leveren de gezinnen die deelnemen aan het brikettenproject grote financiële voordelen, maar ook een schonere en gezondere leefomgeving.
De briketten kunnen worden gemaakt van alle biomassa, inclusief landbouwafval en huishoudelijk afval. Voor dit project worden met name maïskolven, houtskoolstof, zaagsel en organisch huishoudelijk afval in combinatie met meel, oud papier of kleigrond gebruikt. Die laatste ingrediënten zijn bedoeld om de briketten te binden zodat ze niet uit elkaar vallen als ze zijn gedroogd. De deelnemende vrouwen verzamelen de ingrediënten door (zwerf)afval bij maalmachines, houtskoolverkooppunten (markten) en huishoudens op te ruimen.
De vrouwen brengen de verzamelde materialen naar de productielocatie, waar in feite dus een verzamelpunt is van afval dat wordt gerecycled tot briketten. Het afval wordt gescheiden en opgeslagen, klaar voor verwerking. De voorraad afval wordt op peil gehouden, zodat er een constante aanvoer van grondstoffen is én een systematisch afvalbeheer in de omliggende dorpen.
Vervolgens wordt het gft-afval in speciale carbonisatie-vaten verkoold. De verkoolde resten worden in een vergruizer fijngemalen. Het bindmiddel wordt gemaakt van kokend water en meel. Dat wordt bij de kool gevoegd en goed geroerd. Dat is zwaar werk, want het is een dikke, zware massa! Daarna gaat de massa in speciale persen, waar de vrouwen met stokjes de massa eerst nog goed aanstampen. De briketten moet vervolgens ongeveer twee weken drogen en zijn dan klaar voor gebruik.
De vrouwen maken twee varianten: kleine briketten voor huishoudelijk gebruik en grote voor bijvoorbeeld scholen, hotels en markten met voedselkramen. De grote briketten branden ongeveer zeven uur en de kleine vier. De vrouwen kunnen thuis ook met de hand briketten maken. Deze branden ongeveer twee uur en zijn met name voor eigen gebruik. Normaalgesproken is een gezin ongeveer € 0,75 per dag kwijt aan hout of houtskool; een gezin dat de briketten gebruikt is € 0,25 kwijt.
